Làm việc tại nhà, người Nhật đã không còn muốn việc làm trọn đời

Nhật Bản đang ở giữa mùa tuyển dụng hàng loạt. Làn sóng sinh viên tốt nghiệp đại học năm nay sẽ tham gia buổi đón nhân viên mới của các công ty sau khi vượt qua cuộc phỏng vấn xin việc.

Dù nghi thức năm nay có sự khác biệt vì Covid-19, buộc nhiều công ty phải thu nhỏ quy mô hoặc chuyển sang hoạt động trực tuyến, thì mục tiêu từ lâu vẫn giống nhau, khởi động thông lệ cả đời cống hiến cho một công ty.

Đổi lại những giờ làm việc kéo dài, sự hy sinh cá nhân và con đường sự nghiệp được định sẵn, nhân viên sẽ nhận được sự đảm bảo về công việc, mức lương và địa vị theo thâm niên, đóng góp vào vinh quang của công ty.

Nhưng mô hình tạo nền tảng cho sự phát triển kinh tế của Nhật Bản này đang dần lung lay. Các nhà tuyển dụng đã bỏ qua hệ thống này nhiều năm, cho rằng tính chất linh hoạt cao hơn sẽ cải thiện khả năng cạnh tranh.

Hiện tại trong bối cảnh đại dịch, áp lực từ phía người lao động cũng tăng lên. Khi làm việc tại nhà, họ có nhiều thời gian hơn để suy nghĩ lại về sự nghiệp và cuộc sống của mình. Nhiều người muốn thay đổi.

Đối với một số người, mục tiêu của họ là thời gian và địa điểm làm việc linh hoạt, cũng như quyền tự chủ và kiểm soát với sự nghiệp của bản thân. “Ikigai,” hay mục đích sống, ngày càng được nói đến nhiều hơn.

Nhiều người ưu tiên gia đình, trong khi những người khác tìm nghề tay trái phù hợp với sở thích của họ, điều mà các công ty vẫn chưa hết lo lắng cho đến gần đây.

Mặc dù Nhật Bản vẫn chưa trải qua làn sóng nghỉ việc kiểu Mỹ, ngày càng nhiều người lao động đang cân nhắc chuyển đổi công việc. Dữ liệu của chính phủ cho thấy con số này lên tới gần 9 triệu người.

Một số người sẵn sàng nhảy việc, dù ở độ tuổi 40, 50 hay 60, có công việc ổn định và phải nuôi cả gia đình. Một bước đi mạo hiểm và có phần bất thường ở Nhật Bản.

Trong số các nhân viên trẻ, tỷ lệ nghỉ việc tại các công ty lớn trong vòng 3 năm hiện là 26,5%, tăng so với 20,5% cách đây 8 năm trước, theo một nghiên cứu của Viện Recruit Works.

Một số người thậm chí đang rời khỏi các thành phố đông đúc để đến các khu vực xa trung tâm. Trong lần đầu tiên kể từ năm 1996, dân số của tỉnh Tokyo giảm xuống một phần do làm việc từ xa, chỉ còn dưới 14 triệu người.

”Covid-19 đã gây ra một sự thức tỉnh lớn”. Mọi người đặt ra câu hỏi ”Chúng ta có cần tiếp tục làm việc theo cách cũ không?”.

Kennosuke Tanaka, giáo sư nghiên cứu nghề nghiệp tại Đại học Hosei cho biết ”Điều này đang được chứng minh là một bước ngoặt đối với Nhật Bản”.

Ông Takahiro Harada, 53 tuổi, là một trong những người có sự thay đổi ngoạn mục. Ông nghỉ hưu sớm vào năm ngoái khi đang làm việc cho Dentsu, một công ty quảng cáo lớn, để bắt đầu công việc cố vấn cá nhân của riêng mình.

”Lần đầu tiên, tôi thực sự nghĩ về việc tôi là ai, bản sắc cá nhân của mình là gì”, ông Harada nói. ” Tôi không tìm thấy nhiều ý nghĩa trong công việc. Tôi nhận ra mình chỉ đang lựa chọn trong những đề xuất mà công ty đưa ra chứ không thực sự làm những gì mình muốn”.

Trong nhiều năm, ông Harada nhận thấy rằng mọi người thường đến gặp ông xin lời khuyên, và ông cũng cảm thấy xúc động mỗi khi họ bày tỏ lòng biết ơn.

Chỉ đến năm ngoái, ông mới nhận ra rằng mình cần phải hành động theo cảm giác đó.

”Tôi đã suy nghĩ về việc bắt đầu việc kinh doanh của riêng mình, nhưng Covid-19 đã thúc đẩy tôi thực sự làm điều đó”, ông Harada nói.

Mô hình nơi làm việc truyền thống của Nhật Bản tạo nên lòng trung thành từ phía người sử dụng lao động và người lao động, có thể đã hoạt động tốt trong thời kỳ phục hồi sau chiến tranh và ”Kỷ nguyên bong bóng” những thập niên 80.

Nhưng giờ nó đã lỗi thời, ông Harada nói, một hạn chế đối với cả người lao động và nền kinh tế trì trệ lâu dài của Nhật Bản.

Trong một cuộc khảo sát vào tháng 11 năm ngoái của hãng bảo hiểm lớn Sompo Holdings, 44% người được hỏi cho biết, ưu điểm công việc của họ đã thay đổi trong thời kỳ đại dịch.

Giờ họ đề cao thời gian rảnh rỗi, gia đình và mục tiêu nghề nghiệp. Sự thay đổi đặc biệt rõ nét ở những lao động trẻ.

Họ ngày càng đặt mục tiêu của bản thân lên trên mục tiêu của công ty. Nếu không nhìn thấy tương lai hấp dẫn ở một công ty, họ sẵn sàng nghỉ việc, mặc dù là các tập đoàn hàng đầu.

Vì họ gặp ít rủi ro hơn so với những lao động lớn tuổi. Sẽ có nhiều người tham gia vào các công ty khởi nghiệp vì họ thấy đó là những nơi thú vị hơn để làm việc, và cũng có tiềm năng phát triển hơn.

Rikako Furumoto, một sinh viên đại học 21 tuổi, nói rằng dù cô muốn đầu quân cho một công ty lớn và danh tiếng nhưng ”nếu công việc đó không phải là thứ tôi thích, tôi sẽ bỏ và tìm việc khác”.

Và quan trọng tiền lương và uy tín, cô ấy muốn làm việc từ xa ít nhất vài ngày, một tuần và theo đuổi các công việc tay trái để có cơ hội sáng tạo.

Các công ty cũng đang bắt đầu thích nghi với điều đó. Họ cải tổ hệ thống tuyển dụng và nhân sự để thu hút nhân tài, khi số ứng viên ngày càng thu hẹp do dân số Nhật Bản ngày càng giảm và già đi.

Một số doanh nghiệp đang chuyển từ mô hình công ty ”thành viên” truyền thống, trong đó nhân viên về cơ bản thuộc sở hữu của công ty và chỉ chuyển từ công việc này sang công việc khác, từ thành phố này sang thành phố khác mà không cần tham vấn nhiều, sang mô hình ”tự định hướng” hoặc công việc liên kết nhân viên với chuyên môn cụ thể và mang cho họ quyền chủ động hơn khi lập kế hoạch nghề nghiệp cho bản thân.

Masato Arisawa, trưởng bộ phận nhân sự của hãng nước trái cây và nước sốt Kagome cho biết: ” Chúng ta đã bước vào thời đại mà các cá nhân có thể lựa chọn tương lai của mình. Chúng tôi tập trung nhiều vào việc thu hút nhân tài hơn là giữ chân họ”.

Kagome đã loại bỏ thang lương theo thâm niên và trả công cho nhân viên, phần lớn dựa trên hiệu suất làm việc. Mặc dù công ty vẫn cung cấp việc làm trọn đời, họ không gây áp lực buộc người lao động phải ở lại hoặc coi người đã rời đi như kẻ phản bội. Nếu người lao động quay trở lại, họ vẫn được chào đón.

Ông Arisawa 61 tuổi, người từng làm việc tại 4 doanh nghiệp cho biết: ” Không nên mong đợi nhân viên cống hiến toàn bộ cuộc đời của họ cho một công ty”.

Ryuya Matsumoto, 38 tuổi, đã kết hôn và có 2 cô con gái, là một trong những người đã chuyển việc. Anh ấy rời một công ty bảo hiểm lớn vào tháng 8, chủ yếu vì muốn một công việc giúp anh dành nhiều thời gian hơn cho gia đình và giao lưu quốc tế.

Trong đại dịch, công việc của anh không cho phép làm việc từ xa nhiều và anh ấy thường xuyên vắng nhà đến khuya.

Vợ anh cũng đang đi làm và muốn anh giúp đỡ nhiều hơn trong việc nhà và nuôi dạy con cái.

Anh ấy đã tham gia một lớp học cấp tốc kéo dài 10 tuần của Dự án MINT, một công ty mới thành lập năm 2020, nhằm giúp mọi người tìm kiếm mục đích sống của họ. Matsumoto nói: ”Gia đình là mối quan tâm lớn nhất của anh”.

Điều khiến anh ấy cảm thấy khó khăn hơn là lệnh thuyên chuyển đến Sendai, cách Tokyo gần 215 dặm về phía Bắc. Chán nản, Matsumoto đã nghỉ việc sau khi được nhận vào công ty tư vấn Accenture, nơi cho phép anh làm việc tại nhà toàn thời gian và giao lưu quốc tế như mong muốn.

”Sếp cũ đã đến gặp tôi khoảng 5 lần, vì muốn tôi xem xét lại việc ra đi”, Matsumoto nói, ”Nhưng tôi hạnh phúc với công việc mới này”.

Tomoe Ueyama, một cựu nhân viên Sony, người thành lập Project MINT, nói rằng nhiều người tham gia cảm thấy bế tắc trong cuộc sống kém hạnh phúc.

Một số lo lắng rằng hệ thống an sinh xã hội sẽ cạn kiệt tiền khi họ nghỉ hưu. Một lý do khiến hợp đồng làm việc tự do trở nên phổ biến hơn.

Những người tham gia chương trình đã có khoảng 60 người cho đến nay, được khuyến khích xác định lại mục đích cuộc sống của họ, làm thêm ngoài giờ và hoạt động tình nguyện chuyên nghiệp.

Ueyama cho rằng đại dịch đã tạo ra những thay đổi tích cực trong văn hoá làm việc của Nhật Bản. ” Ngay cả khi nó chậm, Nhật Bản đang tiến tới một xã hội mà mọi người có thể có sự nghiệp và cuộc sống có mục đích hơn. Bởi vì các tổ chức đang nhận ra rằng sự sáng tạo và linh hoạt là yếu tố quan trọng để tồn tại trong một thế giới hỗn loạn” cô nói.

• chế độ làm việc trọn đời