Tranh Ukiyo-e: Tại sao nghệ thuật Nhật Bản lại chinh phục thế giới?

Ukiyo-e hay tranh Phù thế (浮世絵) là một tinh hoa nghệ thuật truyền thống của Nhật Bản, chắc hẳn đã từng làm say đắm bao trái tim người yêu nghệ thuật.

Đây là tác phẩm của Katsushika Hokusai, một danh họa nổi tiếng trong thế giới Ukiyo-e. Tác phẩm này có tên là “Ba mươi sáu cảnh núi Phú Sĩ”, là một trong những bức tranh vẽ về phong cảnh của núi Phú Sĩ từ nhiều góc độ khác nhau.

Mặc dù mang tên “Ba mươi sáu cảnh” (三十六景), nhưng do quá được yêu thích, bộ tranh này đã được bổ sung thêm, nâng tổng số lên 46 tác phẩm.

Thật thú vị là, dù là một loại hình nghệ thuật truyền thống của Nhật Bản, Ukiyo-e lại nổi tiếng hơn ở nước ngoài, đặc biệt là ở châu Âu và Mỹ. Vậy điều gì đã khiến Ukiyo-e trở nên hấp dẫn đến vậy? Cùng khám phá câu trả lời trong bài viết này nhé!

Ukiyo-e là gì?

Đây là một loại hình hội họa Nhật Bản phát triển từ thời kỳ samurai cho đến những thời kỳ mới hơn.

Từ “Ukiyo” (浮世) trong “Ukiyo-e” (浮世絵) có cùng âm với từ “Ukiyo” (憂き世) nghĩa là “thế giới đau khổ”.

Nhưng ý nghĩa mà các nghệ sĩ muốn gửi gắm lại hoàn toàn trái ngược. Họ muốn mọi người quên đi những phiền muộn trong cuộc sống bằng cách vẽ nên những hình ảnh tươi vui, đẹp đẽ.

Nói cách khác, họ muốn mọi người được “trôi nổi” trong thế giới của những điều thú vị và hạnh phúc.

Không chỉ phong cảnh, Ukiyo-e còn khắc họa chân thực vẻ đẹp của những người phụ nữ xinh đẹp và những vị tướng tài ba.

Các tác phẩm Ukiyo-e có hai hình thức chính: tranh vẽ tay (肉筆画 – nikuhitsuga) và tranh khắc gỗ (木版画 – mokuhanga).

Tranh vẽ tay là những tác phẩm độc nhất vô nhị, do đó có giá trị rất cao.

Tuy nhiên, nhờ kỹ thuật khắc gỗ, Ukiyo-e đã được sản xuất hàng loạt với chi phí thấp hơn, giúp cho người dân bình thường cũng có cơ hội sở hữu những tác phẩm nghệ thuật này. Nhờ đó, Ukiyo-e đã trở nên phổ biến rộng rãi hơn.

Vào thời đó, một bức tranh Ukiyo-e có giá bằng một bát mì soba, tức là khoảng 300 đến 500 yên theo giá hiện nay. Thật khó tin phải không?

Bây giờ, một bức Ukiyo-e bình thường cũng có giá ít nhất là 10.000 yên. Vậy điều gì đã khiến giá trị của chúng tăng lên như vậy? Hãy cùng khám phá những đặc điểm độc đáo của Ukiyo-e nhé!

Tranh khắc gỗ (木版画 – mokuhanga)

Mỗi màu sắc trong tranh khắc gỗ đều được khắc trên một tấm gỗ riêng biệt, rồi các tấm gỗ này được chồng lên nhau để tạo ra những bức tranh nhiều màu sắc.

Chính vì vậy, để hoàn thành một bức tranh Ukiyo-e nhiều màu sắc, cần đến sự tham gia của ba người thợ chuyên nghiệp.

Người đầu tiên là họa sĩ (絵師 – eshi). Katsushika Hokusai chính là một trong những họa sĩ nổi tiếng như vậy. Họa sĩ sẽ là người lên ý tưởng và phác thảo bức tranh.

Người thứ hai là thợ khắc gỗ (彫師 – horishi). Họ có nhiệm vụ khắc những hình ảnh màu sắc lên các tấm gỗ riêng biệt.

Người thứ ba là thợ in (摺師 – surishi). Họ sẽ sử dụng những tấm gỗ đã khắc để in hình ảnh lên giấy, hoàn thiện nên bức tranh.

Ukiyo-e đã được truyền bá ra thế giới như thế nào?

Bạn có bao giờ gói những đồ vật dễ vỡ như bát đĩa bằng giấy báo để vận chuyển không? Chính những tờ giấy gói này đã mở ra cánh cửa đưa Ukiyo-e đến với châu Âu.

Ngày xưa, người ta thường dùng giấy in tranh Ukiyo-e để bọc đồ gốm sứ xuất khẩu. Ban đầu, những tờ giấy này chỉ được xem là vật liệu đóng gói thông thường.

Thế nhưng, khi đến châu Âu, người ta lại phát hiện ra vẻ đẹp nghệ thuật độc đáo của những bức tranh này.

Họ ngạc nhiên và thích thú trước sự tinh tế và màu sắc tươi sáng của Ukiyo-e. Từ đó, Ukiyo-e bắt đầu thu hút sự chú ý của các nhà sưu tập ở châu Âu và trở thành một hiện tượng nghệ thuật mới lạ.

Điều gì khiến Ukiyo-e được đánh giá cao?

Điều đầu tiên thu hút người châu Âu là cách phối màu độc đáo của Ukiyo-e.

Các họa sĩ Nhật Bản thường sử dụng màu gốc, không pha trộn, tạo nên những bức tranh với màu sắc rực rỡ, tươi sáng.

Bên cạnh đó, kỹ thuật khắc gỗ tinh xảo, thể hiện rõ từng sợi tóc, từng chi tiết nhỏ nhặt cũng là một điểm nhấn ấn tượng, khiến Ukiyo-e trở nên khác biệt so với các tác phẩm nghệ thuật khác.

Không chỉ có vậy, các nghệ nhân in ấn ở Nhật Bản còn có một kỹ thuật độc đáo là tạo nên những hiệu ứng mờ ảo (Bokashi) bằng cách điều chỉnh lực ấn và lượng mực.

Chính sự kết hợp tài năng của các họa sĩ, người khắc gỗ và những nghệ nhân in ấn đã tạo nên những bức tranh Ukiyo-e tuyệt đẹp và tinh xảo.

Cách phân biệt Ukiyo-e có giá trị

Mặc dù nói chung, các tác phẩm của các họa sĩ nổi tiếng thường có giá trị cao, nhưng ngay cả trong số đó cũng có sự khác biệt lớn.

Theo thông lệ, sau khi quá trình khắc gỗ hoàn tất, khoảng 300 bản in đầu tiên sẽ được thực hiện dưới sự giám sát trực tiếp của họa sĩ và bởi những nghệ nhân in ấn hàng đầu. Chính những bản in này được coi là có giá trị cao nhất.

300 bản in đầu tiên này hoàn toàn không bị lệch màu và được kiểm tra chất lượng màu sắc một cách kỹ lưỡng.

Sau đó, khi những nghệ nhân in ấn có kỹ năng thấp hơn tiếp quản công việc, các bản in bắt đầu xuất hiện các lỗi lệch màu.

Bên cạnh đó, việc in đi in lại nhiều lần khiến cho các tấm gỗ khắc bị mòn, dẫn đến các đường nét trên tranh trở nên mờ nhạt và không còn sắc nét như ban đầu. Tất nhiên, giá trị của những bản in này sẽ giảm đi đáng kể.

Điểm mấu chốt để xác định liệu một bản in có phải là một trong 300 bản đầu tiên hay không chính là việc quan sát kỹ các chi tiết như độ lệch màu và độ rõ nét của các đường nét.

Bên cạnh đó, hiện nay có rất nhiều bản sao được làm rất tinh xảo, gần như giống bản gốc. Tuy nhiên, những bản sao này hầu như không có giá trị.

Có hai cách kiểm tra tranh Ukiyo-e

Một là kiểm tra mặt sau của giấy

Một cách khác để xác định bản in Ukiyo-e có phải là bản gốc hay không là kiểm tra mặt sau của giấy. Khi in các bản khắc gỗ, mực sẽ thấm qua giấy và để lại những vết loang màu ở mặt sau. Đây là một dấu hiệu đặc trưng của bản in gỗ thật

Hai là kiểm tra phần mép giấy

Một đặc điểm nữa của bản in Ukiyo-e gốc là thường có chữ ký của họa sĩ khắc gỗ và người thực hiện việc in ấn ở phần mép giấy. Tuy nhiên, phần này thường bị che khuất khi đóng khung tranh.

Thật thú vị là bức tranh mà chúng ta đã nhắc đến ở đầu bài này đã từng được bán với giá cao nhất trong lịch sử các bức tranh Ukiyo-e.

Vào năm 2017, tại một cuộc đấu giá ở Pháp, bức tranh này đã được bán với giá gần 100 triệu Yên.

Mặc dù đã trải qua nhiều năm, nhưng những khám phá mới về các tác phẩm Ukiyo-e vẫn không ngừng diễn ra. Có thể nói, những ngôi nhà cổ ở Nhật Bản đang ẩn chứa những kho báu nghệ thuật vô giá.

Tokyo đã bị tàn phá nặng nề trong chiến tranh, nhưng các vùng quê vẫn còn nhiều ngôi nhà cổ kính. Việc kết bạn với người dân địa phương và cùng nhau khám phá những ngôi nhà này sẽ là một trải nghiệm vô cùng thú vị và đầy bất ngờ. Ai biết được, bạn có thể sẽ tìm thấy một tác phẩm Ukiyo-e quý hiếm nào đó đấy!